برخی از کودکان به خاطر بد بودن دستخط خود در مدرسه با مشکل مواجه می‌شوند. این کودکان همچنین در نوشتن مطالب مختلف و ارائه پاسخ به صورت کتبی دچار مشکل هستند چرا که تمامی حواس خود را تنها بر نوشتن به طور صحیح و خوانا متمرکز می‌کنند. زمانی که کودکان تلاش می‌کنند تا مطالب مورد نظر را با سرعت پایین و خط خوانا بنویسند، به تنبلی متهم شده و این مساله بر عملکرد و اعتماد به نفس آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. کاردرمانی با تشخیص عواملی که سبب بدخطی کودک می‌شود، به بهبود دستخط کودکان کمک کرده و نحوه مقابله با بدخطی را به کودک و معلم آموزش می‌دهد.
بدخطی برای کودکان باعث بروز چه مشکلاتی می‌شود؟
با وجود رایانه و فن‌آوری‌های جدید، به نظر می‌رسد که دستخط از اهمیت زیادی برخوردار نباشد. با این حال دست خط حائز اهمیت می‌باشد چرا که همچنان بسیاری از تکالیف مدرسه با دست نوشته می‌شود. آموزگاران از تکالیف کتبی جهت ارزیابی توانایی کودک استفاده می‌کنند. در مقایسه با تایپ کردن جملات، بیان افکار از طریق نوشتاری برای کودکان ساده‌تر می‌باشد؛ خصوصاً اگر که کودک مجبور باشد برای تایپ کردن، حروف را بر روی صفحه کلید جستجو کند. در این حالت امکان دارد در روند افکار کودک اختلال ایجاد شود. بدخطی می‌تواند مشکلات زیر را برای کودک ایجاد کند:
- سرخوردگی در مدرسه در اثر عدم توانایی رقابت با همکلاسی‌ها یا عدم یادگیری دروس مورد نظر به علت سرعت پایین نوشتن
- پایین بودن نمرات در کلاس و امتحانات
- دشواری در بیان افکار و عقاید به صورت کتبی
- عدم تمایل به انجام تکالیف کتبی
امکان دارد در اثر بدخطی و دشواری در انجام تکالیف، کودک دچار اضطراب شود. کاردرمانی می‌تواند جهت بهبود مشکلات فوق به کودک کمک کند.
تشخیص مشکلات مرتبط با بدخطی در کودکان
در صورت وجود موارد زیر، کودک در انجام تکالیف کتبی دچار مشکل می‌باشد:
- ناخوانا بودن دستخط کودک
- نامرتب بودن تکالیف کتبی
- نوشتار غیر پیوسته و نامنظم کودک
- خودداری کودک از انجام تکالیف کتبی
موارد فوق نشان‌دهنده وجود مشکلات مختلف مرتبط با دستخط کودک می‌باشند. ارزیابی علت بدخطی کودک دشوار می‌باشد. در برخی از کودکان با کمی توجه و تمرکز بیشتر و انجام تکالیف کتبی با سرعت پایین مساله بدخطی رفع خواهد شد. ولی در کودکان دیگر رفع مشکل بدخطی پیچیده‌تر است. در این کودکان امکان دارد در اثر وجود مشکل در مهارت‌های بینایی- حرکتی، دشواری در به دست گرفتن قلم به طور صحیح و یا نوشتن در زمان طولانی‌تر از حد طبیعی رفع مشکل بدخطی دشوار باشد.
در صورتی که کودک در انجام تکالیف کتبی با مشکل مواجه باشد:
- با آموزگارهای کودک مشورت کنید و نگرانی خود در ارتباط با کودک را مطرح کنید
- با کودک خود به متخصص کاردرمانی مراجعه کنید.
- در مورد مسائل مختلف از کودک خود در منزل حمایت و پشتیبانی کنید.
علت بدخطی کودکان
عوامل مختلفی بر بدخطی کودکان تأثیر دارند. جهت نوشتن به صورت خوانا کودک باید از توانایی هماهنگی چشم‌ها، دست‌ها، وضعیت صحیح بدنی و قدرت در دست گرفتن قلم برخوردار باشد. متخصص کاردرمانی موارد مختلفی مانند قدرت به دست گرفتن قلم، توجه دیداری، قدرت تمرکز، مهارت‌های حرکتی ظریف، یکپارچگی بینایی- حرکتی و ادراک بصری را ارزیابی می‌کند. کودک نه تنها بایستی قادر باشد که داده‌ها را ببیند و تفسیر کند، بلکه باید دارای کنترل حرکتی جهت تولید مجدد داده‌ها باشد. بروز مشکل در یک یا چند مورد از موارد فوق بر دستخط کودک تأثیر منفی خواهد گذاشت.
یکپارچگی بینایی- حرکتی
یکپارچگی بینایی- حرکتی باعث می‌شود تا دستان کودک تصاویر دیده شده را به شکل صحیح تولید و بازسازی کنند. ادراک بصری و مهارت‌های حرکتی ظریف سبب می‌شوند تا کودک شکل‌ها، اعداد و حروف را الگوبرداری کند. کودکان نیاز دارند که شکل‌های ساده مانند دایره، مربع و مثلث را پیش از نوشتن حروف، الگوبرداری و کپی کنند.
یکپارچگی بینایی- حرکتی و مهارت‌های حرکتی ظریف تأثیر بسیار زیادی بر دستخط کودکان دارند.
نقش والدین در تقویت یکپارچگی بینایی- حرکتی کودک
- به کودک اجازه دهید که پیش از یادگیری حروف، شکل‌ها و خطوط ساده را ترسیم کند.
- این فرصت را در اختیار کودک قرار دهید که خطوط کشیده شده بر روی شن و ماسه و شکل‌های کشیده شده با گچ بر روی تخته‌سیاه را دوباره ترسیم کند.
- تلاش کنید که مهارت‌های بصری و همچنین مهارت‌های حرکتی ظریف کودک را تقویت کنید.
- ترسیم شکل از طریق اتصال نقاط به یکدیگر جهت تقویت مهارت‌های بینایی- حرکتی برای کودک مفید می‌باشد.
مهارت‌های حرکتی ظریف
ضعف در مهارت‌های حرکتی ظریف بر دستخط کودک تأثیر منفی می‌گذارد.
قدرت به دست گرفتن مداد نسبت به توانایی کودک در کنترل مداد از اهمیت کمتری برخوردار است.
مهارت استفاده از قلم و انگشتان تأثیر به سزایی بر دستخط کودکی دارد. نشستن در وضعیت نامناسب بدنی نیز بر دستخط اثر می‌گذارد؛ چرا که عضلات کوچک‌تر دست آزادانه قادر به حرکت نمی‌باشند.
نقش والدین در زمینه تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک
- تقویت عضلات ناحیه مرکزی بدن و همچنین عضلات شانه در حرکت آزادانه و دقیق دست و انگشتان مؤثر است. به این منظور کودک را به استفاده از وسایل تفریحی در پارک‌ها تشویق کنید.
- از سنین پایین تلاش کنید ک مهارت‌های مرتبط با دست و انگشتان کودک را تقویت کنید. به این منظور کودک را به قیچی کردن و بازی با خمیر و لگو تشویق کنید.
- ترتیبی دهید که کودک زمان کمتری با وسایل الکتریکی صرف کند و بیشتر بر فعالیت‌هایی که مستلزم به کارگیری مهارت‌های حرکتی ظریف هستند تمرکز کند. بازی‌های رایانه‌ای در تقویت این مهارت‌ها و بهبود دست خط کودک تاثیری ندارند.
هماهنگی چشم و دست
توانایی کودک در بازی با راکت و توپ بر بهبود خط تأثیر دارد. کودکان به هماهنگی چشم و دست جهت هدایت قلم و مرتب نوشتن حروف نیاز دارند. بدخط بودن کودک می‌تواند ناشی از هماهنگی ضعیف چشم و دست باشد.
نقش والدین در تقویت هماهنگی چشم و دست کودک
- جهت تقویت این مهارت با کودک در بازی پرتاب توپ یا بازی با راکت و توپ شرکت کنید.
- بازی با لگو و بازی خانه‌سازی در تقویت هماهنگی چشم و دست کودک مؤثر هستند.
- جهت تقویت این مهارت در کودک می‌توانید از کتاب‌هایی که دارای تمرین ترسیم مارپیچ و مسیریابی هستند استفاده کنید.
- تقویت مهارت‌های بینایی- حرکتی مانند دنبال کردن مسیر با چشم نیز در بهبود هماهنگی چشمی و دست مؤثر است.
ادراک فضایی
مهارت ادراک فضایی بر دستخط کودک تأثیر می‌گذارد.
ضعف در ادراک فضایی می‌تواند سبب شود که اندازه حروف نامتناسب باشد و یا کودک در استفاده از خطوط دچار مشکل شود و حروف را نامنظم و با فاصله زیاد از هم بر روی کاغذ ترسیم کند. این موارد در کودکانی که تازه آغاز به نوشتن کرده‌اند رایج می‌باشند، ولی در سال دوم و سوم دبستان می‌توانند نشان‌دهنده وجود مشکل اساسی در مهارت درک فضایی کودک باشند.
نقش والدین در تقویت مهارت ادراک فضایی کودک
- استفاده از بازی‌های مرتبط با درک فضایی و بازی‌های ساختمان‌سازی در تقویت مهارت درک فضایی مؤثر است.
- امکان دارد کودکان در سنین بالاتر به استفاده از روش‌های جبرانی نیاز داشته باشند. این روش‌ها شامل استفاده از کاغذهای خط‌دار و کمک گرفتن از دیگران در رابطه با نوشتن حروف و ترسیم خطوط می‌باشد.
جهت و مسیر نوشتن حروف بر روی کاغذ
جهت و مسیر نوشتن حروف و مشکلات مرتبط با تشخیص جهت چپ و راست در مواردی مانند برعکس نوشتن کلمات (مانند میز و زیم) و همچنین آغاز کردن جمله در محل نادرست بر روی کاغذ و همچنین نوشتن جملات در جهت نادرست تأثیر می‌گذارد.
درک ارتباط فضایی در تشخیص جهت صحیح در زمان نوشتن مؤثر است. نوشتن جملات در محل نادرست بر روی کاغذ می‌تواند ناشی از مشکلات مرتبط با عبور دست از خط میانی بدن باشد.
نقش والدین در تصحیح جهت نوشتار کودک
- با استفاده از بازی‌هایی که در آن از لغات مربوط به جهات مختلف (بالا، پایین، چپ و راست) استفاده می‌شود به کودک در یادگیری جهت و مسیر نوشتار کمک کنید.
- به کمک فعالیت‌های سرگرم‌کننده و رساندن دست به سمت مخالف بدن، عبور دست از خط میانی بدن را با کودک تمرین کنید.
- پس از آموزش مفاهیم مربوط به درک فضایی، جهات چپ و راست را به کودک آموزش دهید. این امر به زمان نیاز دارد. کودک می‌تواند در زمان انجام بازی‌های مختلف توپی را در دست چپ و راست قرار دهد. تأثیر این تمرین از علامت‌گذاری دست‌های کودک بیشتر می‌باشد؛ چرا که با استفاده از علامت‌گذاری کودک بایستی جهت تشخیص جهت، به طور مداوم به دست‌های خود نگاه کند. ولی قرار داشتن وزن در دست تأثیر بیشتری دارد.
فیدبک (بازخورد) حسی
فیدبک حسی و همچنین فیدبک حرکتی و حس عمقی دست‌ها و مفاصل نقش بسیار زیادی در بهبود دستخط کودک دارند.
وجود مشکل در مهارت‌های فوق باعث می‌شود تا کودک قلم را بیش از حد محکم در دست بگیرد و یا قلم را در زمان نوشتن به شدت بر روی کاغذ فشار دهد. در برخی از مواقع این مساله سبب می‌شود که کودک جملات را بسیار ناخوانا و بدخط بر روی کاغذ بنویسد. همچنین ممکن است کودک برای تمرکز بیشتر سر خود را بسیار نزدیک به کاغذ نگه دارد تا در حد امکان از فیدبک بصری برخوردار باشد و بتواند ضعف فیدبک حسی خود را جبران کند.
نقش والدین در بهبود فیدبک حسی کودک
- از فعالیت‌های حسی و لمسی جهت کمک به ادراک حسی کودک استفاده کنید. به این منظور می‌تواند اسباب‌بازی حیوانات را در کیسه‌ای مخفی کرده و از کودک بخواهید با لمس کردن اسباب‌بازی نوع حیوان را تشخیص دهد. به این منظور می‌توانید از اشیا مختلف موجود در منزل استفاده کنید.
- بازی با خمیر در بهبود فیدبک حس عمقی کودک بسیار مؤثر است. به این منظور از کودک بخواهید که با استفاده از خمیر و به روش‌های مختلف، شکل‌های متفاوتی را بسازد.
- استفاده از قلم‌های لرزشی در بهبود فیدبک حسی تأثیر به سزایی دارند و باعث ایجاد حس رضایت‌بخش در کودکان در زمان نوشتن بر روی کاغذ می‌شوند.
رعایت املای صحیح در نوشتار
برخورداری از مهارت در املای نوشتار کلمات باعث می‌شود تا کودک شکل حروف را به خاطر داشته باشد و در زمان مورد نیاز حروف صحیح را بر روی کاغذ بنویسد.
ضعف در مهارت املای صحیح کلمات باعث می‌شود تا کودک نحوه نوشتن حروف را به راحتی از یاد ببرد و در هر زمان حروف را با املای متفاوتی بر روی کاغذ بنویسد. همچنین ممکن است کودک جهت نوشتن بخش‌های مختلف حروف با مشکل مواجه باشد. این امر در بدخط شدن کودک تأثیر دارد. چنین کودکانی زمان زیادی را صرف نوشتن می‌کنند و در نوشتن حروف و کلمات دچار مشکل می‌شوند.
بروز مشکل در رعایت املای صحیح کلمات بر خواندن و درک شکل صحیح کلمه و همچنین مهارت‌های نوشتاری کودک تأثیر منفی می‌گذارد.
نقش والدین در تقویت مهارت املایی کودک و نگارش صحیح حروف و کلمات
- آموزش نحوه نگارش حروف از سنین پایین به کاهش بروز مشکلات املایی در سنین بالاتر کمک می‌کند. به این منظور در ابتدا حروف نام کودک را به او آموزش داده و سپس حروفی که نحوه نوشتار آن‌ها مشابه است را به کودک آموزش دهید.
- در زمان آموزش نحوه نگارش حروف صبور باشید و روند یادگیری را برای کودک سرگرم‌کننده جلوه دهید و از بازی‌های مختلف در ارتباط با ساخت حروف و کلمات استفاده کنید.
- از کودک بخواهید که حروف مورد نظر خود را با چشمان بسته در فضا ترسیم کند. به این شکل می‌توانید از میزان مهارت کودک در نوشتار صحیح کلمات آگاه شوید.
- با استفاده از بازی‌های تقویت و تمرین حافظه می‌توانید مهارت حافظه دیداری کودک را تقویت کنید. به این منظور از کودک بخواهید که به حرف مورد نظر نگاه کرده و سپس چشمان خود را ببندد و حرف را در ذهن خود ترسیم کند و حرف یا کلمه مورد نظر را در فضا و سپس بر روی کاغذ بنویسد.
- در سنین بالاتر کودک می‌تواند از جدول حروف و راهنمایی نحوه نوشتار و املای حروف بر روی میز خود استفاده کند.
مهارت ادراک بصری
مهارت ادراک بصری به کودک در درک آنچه که می‌بیند کمک می‌کند. این مساله به جلوگیری از بدخط شدن کودک کمک می‌کند.
برای مثال ضعف در مهارت ادراک بصری می‌تواند باعث شود تا کودک متوجه تفاوت در نحوه نوشتن حرف “r” یا “h” نباشد. این مساله می‌تواند در دستخط کودک تأثیر منفی بگذارد، چرا که ممکن است برای کودک بسیاری از حروف مشابه هم به نظر بیایند. به عنوان نمونه ضعف در درک بصری سبب می‌شود که کودک در زمان نوشتن حرف “o” و عدم ترسیم حرف به صورت کامل، این حرف را با “u” اشتباه بگیرد. این امر بر نحوه نوشتار حروف به صورت صحیح اثر می‌گذارد.
نقش والدین در تقویت مهارت ادراک بصری کودک
- با کودک در بازی‌ها و فعالیت‌های مرتبط با تقویت درک بصری شرکت کنید.
- کودک را تشویق کنید که شکل‌ها و حروف مورد نظر را در تصاویر کتاب‌ها و یا اجناس خاصی را در آگهی‌های تبلیغاتی جستجو کند. سرگرمی‌های مربوط به یافتن تفاوت در تصاویر مشابه نیز در تقویت مهارت درک بصری مفید می‌باشند.
مهارت برنامه‌ریزی حرکتی
برنامه‌ریزی حرکتی از جنبه‌های مختلفی تأثیر به سزایی در جلوگیری از بدخطی کودک دارد. این جنبه‌های مختلف عبارتند از:
- نحوه نگه داشتن قلم و قرار دادن آن بر روی کاغذ
- توجه به صفحه‌بندی کاغذ مورد نظر و برنامه‌ریزی جهت نحوه نوشتن بر روی صفحه کاغذ
- استفاده از حافظه حرکتی به منظور یادآوری نحوه نوشتن حروف
- به کارگیری حافظه در انجام تکالیف مختلف کتبی
تکالیف کتبی برای کودکانی که در برنامه‌ریزی حرکتی دچار ضعف هستند، هر بار مانند یک تکلیف جدید به نظر می‌رسند. در نتیجه کودک در به یادآوری موارد یاد گرفته شده در تکالیف قبلی با مشکل مواجه می‌شود.
برنامه‌ریزی حرکتی ضعیف می‌تواند بر تمامی موارد فوق (مانند مهارت حرکتی ظریف، هماهنگی بینایی حرکتی، نحوه نگارش صحیح کلمات) تأثیر بگذارد. چنین کودکانی در انجام موارد دیگر در کلاس درس مانند استفاده از خط‌کش جهت ترسیم خطوط و یا بریدن یک شکل بر روی کاغذ با استفاده از قیچی دچار مشکل می‌شوند.
نقش والدین در تقویت مهارت برنامه‌ریزی حرکتی کودک
- استفاده از ورودی حسی و حرکتی در کودکـانی که در مهـارت برنامه‌ریزی حرکتـی ضعـیف هسـتند، به طرح‌ریـزی حرکتی-حسی در مغز کمک می‌کند.
- استفاده از بازی‌هایی مانند حرکت در مسیر دارای موانع و همچنین بازی‌های استراتژیک در تقویت مهارت برنامه‌ریزی حرکتی کودک موثر است.
- در کلاس درس کودک برای تقویت این مهارت به کمک نیاز دارد. متخصص کاردرمانی مشکلات کودک در این زمینه را ارزیابی کرده و سپس توصیه‌های لازم جهت کمک به کودک را ارائه خواهد داد.
- بررسی و رسیدگی به هر یک از مشکلاتی که کودک در این زمینه تجربه می‌کند به تقویت مهارت برنامه‌ریزی حرکتی کودک و بهبود دستخط در بلندمدت کمک می‌کند.
مهارت‌های شناختی و زبانی
هر کودک به طور ذاتی دارای توانایی‌هایی ذهنی و فکری می‌باشد. این توانایی‌های ذاتی بر قابلیت کودک جهت یادگیری مهارت‌های نوشتاری تأثیر می‌گذارند.
مهارت حل مساله
مهارت حل مساله شامل توانایی برنامه‌ریزی حرکتی و ادراک فضایی جهت رعایت نوشتار صحیح بر روی کاغذ می‌باشد. ضعف در این مهارت و دشواری در درک و رعایت نکات آموزش داده شده از جانب معلم می‌تواند منجر به بدخط شدن کودک بشود.
نقش والدین در تقویت مهارت حل مساله در کودک
- استفاده از بازی‌هایی که نیازمند ادراک فضایی هستند و استفاده از بازی‌های حل مساله به ایجاد هماهنگی و تقویت مهارت حل مساله در کودک کمک می‌کند.
- در قالب بازی و سرگرمی از کودک بخواهید که به درخواست‌های شفاهی شما به صورت عملی واکنش نشان دهد.
- امکان دارد کودکان در سنین بالاتر به یادگیری روش‌های جبرانی جهت برآوردن درخواست‌های معلم در سر کلاس درس نیاز داشته باشند.
استفاده از کاردرمانی به منظور کمک به اصلاح بدخطی در کودکان
رفع و اصلاح بدخطی در کودکان نباید به یک چالش دشوار تبدیل شود. کاردرمانی در اصلاح دستخط کودک و تقویت مهارت‌های مورد نیاز در این زمینه مؤثر است. متخصص کاردرمانی در حل مشکلات موجود در این راه و حمایت از کودک در غلبه بر موانع، آموزش نحوه رعایت وضعیت صحیح بدنی، تقویت عضلات مورد نیاز و یادگیری نوشتن حروف به صورت صحیح به کودک کمک می‌کند و جهت تشخیص هر گونه مشکل در نوشتار بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و روش‌هایی را جهت بهبود دستخط کودک ارائه می‌دهد. متخصص کاردرمانی باتجربه بر حسب نیازهای خاص هر کودک در جلسات انفرادی به رفع مشکلات مربوط به خط و نوشتار کودک می‌پردازد.
